Онгли ва соғлом овқатланиш замонавий инсон ҳаётида тез-тез учрайдиган ҳодисага айланиб бормоқда. Шунинг учун ҳар йили ҳар куни истеъмол қилинадиган озиқ-овқат таркибида нима борлигини билиш муҳим бўлган одамлар сони ортиб бормоқда.
Сиз дўконда маҳсулотни танлаганда, эҳтимол баъзи маҳсулотларнинг ёрлиқларида “100% табиий”, “ГМО бўлмаган” ва “сунъий ранглар, лаззатлар ва консервантлар йўқ” ёзувларини кўрган бўлсангиз керак. Бундай даъволар инглиз тилида “Тоза ёрлиқ” деган маънони англатувчи “Clean Label” истеъмолчилар ҳаракати натижасида пайдо бўлганлиги ҳақида билганмидингиз?
Истеъмолчиларнинг тоза ёрлиғи ҳаракати озиқ-овқат саноатидаги энг машҳур тенденциялардан биридир. “Clean Label” яъни тоза ёрлиқ – бу маҳсулот энг табиий ва оддий ингредиентлардан тайёрланганлигини кўрсатадиган маҳсулот ёрлиғи.
Келиб чиқиши
Тоза ёрлиқ тенденцияси Буюк Британияда минг йилликнинг бошларида бошланди, у ерда озиқ-овқат ишлаб чиқарувчилари озиқ-овқат таркибидаги Е-моддалар ва уларнинг соғлиғи ҳақида ташвишланаётган тобора кўпайиб бораётган истеъмолчилар талабларига жавоб беришга қарор қилишди. Бугунги кунда ушбу тенденция бутун дунёга тарқалди. Шундай қилиб, кўплаб ривожланган мамлакатларда маҳсулотларни “тоза ёрлиқлаш” 10 йилдан ортиқ вақтдан бери амал қилиб келмоқда. Бундай белгини олиш учун маҳсулот қуйидаги шартларга жавоб бериши керак:
- маҳсулот таркибида қўшимчалар / консервантлар мавжуд эмас;
- маҳсулот таркибида фақат истеъмолчилар учун тушунарли бўлган таркибий қисмлар мавжуд;
- маҳсулот таркибидаги таркибий қисмларнинг энг қисқа рўйхатига эга;
- маҳсулот содда ва имкон қадар кам ишлов берилган.
Озиқ-овқат саноати бозоридаги янги сегмент
Қизиғи шундаки, истеъмолчиларнинг тоза ёрлиғи ҳаракати нафақат озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқарувчиларнинг таркибига кўпроқ табиий ингредиентларни киритишга бўлган муносабатини ўзгартирибгина қолмай, балки бозорда фақат органик маҳсулотлар сотиладиган янги сегментни яратишга ундади. Маълумотларга кўра, глобал органик озиқ-овқат ва ичимликлар бозори 2024 йил охирига қадар тахминан 323,09 миллиард АҚШ доллар даромад келтириши кутилмоқда, бу даврда 2017 йилдан 2024 йилгача ўртача йиллик ўсиш суръати тахминан 14,56% ташкил этади.
Буюк Британия ва АҚШ истеъмолчилар ўртасида ўрганиш натижалари
Маҳсулотларга тоза ёрлиқ тушунчасидан фойдаланиш қонун билан тартибга солинмаган ва Божхона иттифоқи (ЕАЭС) мамлакатларининг техник регламентлари, Европа Иттифоқи мамлакатлари норматив ҳужжатлари ва Кодекс Алиментариус комиссиясининг ҳужжатлари билан таъминланмаган. Бироқ, унинг маркетинг амалиётидаги аҳамиятини таъкидлаш лозим. Яқинда ўтказилган сўрови истеъмолчиларнинг тоза маҳсулотларга бўлган ишончини аниқ кўрсатмоқда.
Буюк Британияда ва АҚШда 1000 истеъмолчи иштирокида ўтказилган сўровда қатнашганларнинг 50 фоизи агар таркиб таниқли ингредиентлардан ташкил топган бўлса, маҳсулот сотиб олиш эҳтимоли юқори эканлигини айтди. Шу билан бирга, респондентларнинг атиги 19 фоизи ҳар доим қадоқдаги барча ингредиентларни таниб олишларини ва одатда маркировкадан мамнун эканликларини айтишди.
Респондентларнинг учдан биридан кўпроғи (36%) танимаган таркибий қисмлардан тайёрланган маҳсулотни сотиб олиш эҳтимоли камлигини тан олишди. Аксинча, 44% маҳсулот таркибидаги барча таркибий қисмларни билсалар, маҳсулот учун юқори нарх тўлашга тайёр эканликларини билдиришди.
Истеъмолчиларнинг 81% “табиий ингредиентлардан тайёрланган” ёрлиғи маҳсулотни танлашда жозибали эканлигини таъкидладилар.
Ўзбекистонда озиқ-овқат маҳсулотини тамғалаш талаблари
Ўзбекистонда озиқ-овқат маҳсулотларини тамғалаш “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонуннинг 6-моддаси (1996 йил 26 апрелдаги 221-I),
“Озиқ-овқат маҳсулотининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида”ги Қонуннинг 12-моддаси (1997 йил 30 августдаги 483-I) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Озиқ-овқат маҳсулотини тамғалаш юзасидан унинг хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламентни тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори талабларига мувофиқ бўлиши керак.
Мажбурий равишда сертификатланадиган маҳсулотлар ва хизматлар хусусий сертификатлаштириш органлари ва “Ўзстандарт” давлат агентлиги томонидан мувофиқлик сертификати берилади. Сертификатлаштиришнинг мақсад ва вазифаларидан бири истеъмолчини тайёрловчининг (сотувчининг, ижрочининг) виждонсизлигидан ҳимоя қилиш ва маҳсулот тайёрловчиси (сотувчиси, ижрочиси) таъкидлаган сифат кўрсаткичларини тасдиқлаш мақсадларида амалга оширилади.
Шунинг учун маҳсулот номида “100%табиий”, “ГМОсиз”, “бўёқлар ва консервантларсиз” ва бошқа реклама характерига эга бўлган баёнотлардан фойдаланишга фақат ишлаб чиқарувчининг ушбу хусусиятларни аниқлашга имкон берадиган норматив ёки техник ҳужжати кўрсатилган тақдирдагина йўл қўйилади.
Нилуфар Бабажанова,
Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш агентлигининг таҳлил ва стратегик дастурларни ишлаб чиқиш йиғма бошқармасининг етакчи мутахассиси
Ибора:
https://www.zionmarketresearch.com/report/organic-food-beverages-market
8,921
